Dlaczego warto powrócić do tematu wałkowanego wielokrotnie także na tym blogu? Ponieważ kopie w sprawie Iranu skruszyli Richard Haass, prezydent Council on Foreign Relations oraz Stephen Walt, wybitny politolog (realista) i komentator Foreign Policy. Dyskusję rozpoczął artykuł Haassa opublikowany w Newsweeku. Walt odpowiedział na niego na łamach Foreign Policy. W dużym skrócie streszczę pierwotny argument oraz replikę.
Argument Haassa
Haass początkowo wsparł propozycję Obamy, aby w sprawie irańskiego programu atomowego prowadzić zakrojone na szeroką skalę działania dyplomatyczne. Teraz zmienił zdanie. Uważa, że negocjacje nie prowadzą do nikąd, a Teheran dąży do osiągnięcia poziomu możliwości technologicznych, które pozwolą na skonstruowanie bomby jądrowej. Szef CFR twierdzi, że Amerykanie wespół z europejskimi partnerami powinni zmienić priorytety – zamiast negocjacji zacząć wspierać zmianę reżimu (regime change). Haass proponuje rozmaite formy wspierania irańskiej opozycji, ale także całego społeczeństwa, m.in. w kwestii dostępu do informacji.
W wymiarze dyplomatycznym propozycja Haassa obejmuje m.in. uderzenie w handlowe imperium Korpusu Strażników Rewolucji (dominującego podmiotu w irańskiej gospodarce) oraz przeforsowanie na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ sankcji dotyczących zakazu importu benzyny przez Iran. Jakikolwiek postęp w rozmowach z Teheranem Haass warunkuje reformą systemu politycznego islamskiej republiki oraz zaprzestaniem wspierania terroryzmu. Nie pada wezwanie do akcji militarnej (uprzedzając pytania tych, którzy tekstu Haassa nie przeczytają).
Replika Walta
Odpowiedź Walta jest mocna. Przypomina on, że wiele postaci opozycji irańskiej także wspiera program nuklearny. Zakładając więc sukces przedsięwzięcia zmiany reżimu (co jest bardzo wątpliwe), nie można zakładać, że w kwestii atomu nowy rząd lub układ sił przy sterach władzy zmieni zdanie. Co więcej, zadekretowanie wspierania opozycji przez Obamę i Europejczyków w niczym dysydentom nie przysłuży.
Już teraz reżim oskarża ich o reprezentowanie zachodnich mocarstw, jednak gdy oficjalną polityką Stanów Zjednoczonych będzie pomoc opozycji, argument oskarżycieli zyska jakiekolwiek podstawy. Mówiąc krótko, dobra wola USA obróci się przeciwko siłom, które Ameryka chce wspierać. Zdaniem Walta rozsądnie jest nie mieszać się w wewnętrzne tarcia wewnątrz irańskich elit władzy i z rzadka potępiać łamanie praw człowieka.
Argumentem przeciwko włączaniu się w politykę wewnętrzną Iranu jest amerykańskie doświadczenie z Ameryki Środkowej, Somalii, Iraku czy Afganistanu. Walt wskazuje, że często zaangażowanie Waszyngtonu przynosiło rezultat odwrotny od zamierzonego. Podważa również argument dotyczący chybotliwości irańskiego reżimu przypominając, że autokracje potrafią trwać przez wiele lat pomimo dużego niezadowolenia społecznego.
Walt zarzuca szefowi Council on Foreign Relations brak cierpliwości. Naprawa relacji z Iranem, zagmatwanej łamigłówki komplikującej się przez trzy kolejne dekady, nie może nastąpić w kilka miesięcy czy jeden rok. Proces ten z natury będzie długi i pełen zakrętów, na których uczestnicy dialogu mogą wypaść z trasy. Dla porządku dodam, że kolega Haassa z CFR Ray Takeyh jest autorem świetnej książki dotyczącej trudnych relacji irańsko-amerykańskich zatytułowanej Hidden Iran. Nie muszę dodawać, że jest ona warta uwagi.
Na koniec Walt zwraca uwagę, że pozycja Haassa na dziś może za kilkanaście miesięcy wyewoluować w bardziej radykalną stronę – co będzie konsekwencją założeń przyjętych przez Haassa. Jeśli bowiem sankcje i ostrzejszy kurs wobec Iranu nie zadziałają (co jest bardzo prawdopodobne, przerabialiśmy to już chociażby za Georga W. Busha), kolejnym krokiem w celu powstrzymania Iranu od skonstruowania bomby atomowej będzie opcja militarna (czytaj: wojna).
Komentarz
Zmiana w polityce Obamy wobec Iranu, odwrót od straszenia wojną i zwrot w kierunku negocjacji, był istotną korektą kursu amerykańskiej polityki zagranicznej. Lata prezydentury Georga W. Busha pokazały, że konfrontacyjna polityka nastawiona na zmianę irańskiego reżimu jest nieskuteczna, a programy pomocowe dla opozycji nie przyniosły żadnego widocznego rezultatu poza ułatwieniem krytyki i represji opozycjonistów przez siepaczy reżimu.
Powrót do starego, czyli twardego, nieugiętego, pryncypialnego stanowiska nie zbliży Ameryki, Europy i świata do żadnego konstruktywnego rozwiązania. Irańczycy dalej będą robić to, co robili dotychczas, a ostra polityka nie zyska wsparcia Rosji i Chin nawet w sferze retorycznej. Irański reżim nie upadnie od nowych sankcji, skoro przeżył poprzednie. Im ostrzej grają Stany Zjednoczone, tym bardziej cieszą się konserwatyści spod znaku Chameneiego, Ahmadineżada, Jazdiego i im podobnych. Amerykanie ułatwiają im budowę oblężonej twierdzy i prowokowanie uderzenia militarnego, którego najbardziej oczywistym efektem byłaby klęska rosnącego w siłę ruchu opozycyjnego.
Polecam zapoznanie się z tekstami dwóch wpływowych amerykańskich politologów. Są to dwie istotne cegiełki dołożone do debaty o polityce USA wobec Iranu. Ma ona wpływ na wiele czynników, chociażby na dostępność irańskiego gazu naturalnego dla Europy, a więc także na bezpieczeństwo energetyczne Polski.
Piotr Wołejko
