Dzisiejsza kartka z kalendarza inna od poprzednich. Po pierwsze, dotyczy wydarzeń, których rocznica przypada jutro; po drugie, dotyczy aż trzech istotnych wydarzeń, które miały miejsce dnia 24 października – w 1648 roku podpisano pokój westfalski; nastąpił wielki krach na Wall Street – zwany czarnym czwartkiem – który zapoczątkował Wielki Kryzys na całym świecie; wreszcie, weszła w życie Karta Narodów Zjednoczonych. Dla każdego inne z tych wydarzeń jest najistotniejsze, a ja nie podejmuję się dokonania ich gradacji.
Pokój westfalski zakończył wojnę trzydziestoletnią, która pustoszyła Rzeszę niemiecką. W walkę zaangażowane były praktycznie wszystkie główne mocarstwa, a okres wojny 30-letniej dzieli się na różne okresy, m.in. szwedzki i francuski. Efektem pokoju westfalskiego było utwierdzenie rozbicia Rzeszy niemieckiej na kilkaset niezależnych podmiotów, pozostających w luźnym tylko związku z Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego – czyli cesarstwem Habsburgów. Był to ogromny sukces Francji, której udało się osłabić swojego najgroźniejszego konkurenta na kontynencie. Jednak pokój westfalski to przede wszystkim podstawa, kamień węgielny, stosunków międzynarodowych oraz relacji między państwami europejskimi na długie lata – aż do kongresu wiedeńskiego (1814-15).
Czarny czwartek w dużej mierze przyczynił się do katastrofy, jaka spłynęła na Europę w latach 1939-45 – ekonomiści i historycy zgodnie twierdzą, że radykalizacja społeczeństw i dojście do władzy przywódców pokroju Hitlera to w znacznej mierze efekt krachu na giełdzie amerykańskiej w 1929 roku. Nastąpiła wtedy panika wśród akcjonariuszy, którzy wyprzedawali masowo swoje akcje. Upadło w związku z tym wiele przedsiębiorstw, a miliony ludzi straciły pracę oraz oszczędności swojego życia – było to spowodowane tzw. runem na banki, który spowodował niewypłacalność wielu z nich. Wielki ekonomista liberalny Milton Friedman twierdzi, że kryzys z 1929 roku oraz jego straszliwe efekty to wynik fatalnej potyliki montarnej prowadzonej przez Zarząd Rezerwy Federalnej (Fed), który zupełnie nie umiał odnaleźć się w tak trudnej sytuacji. Czarny czwartek spowodował także odejście od tzw. parytetu złota w systemie walutowym.
Tego dnia, tj. 24 października, weszła w życie Karta Narodów Zjednoczonych – mogła więc rozpocząć oficjalne działanie Organizacja Narodów Zjednoczonych, następczyni Ligi Narodów, której celem było zapobieżenie katastrofie kolejnych wojen. Karta weszła w życie po jej ratyfikacji przez pięć wielkich mocarstw oraz większość państw sygnatariuszy. Wśród nich także przez Polskę, dla której uczyniono wyjątek, aby mogła być tzw. członkiem pierwotnym organizacji. Karta obowiązuje do dziś i w związku z tym narasta jej krytyka – nie przystaje bowiem do obecnych realiów, konserwując powojenny układ sił i nie uwzględniając następujących w świecie zmian (o czym więcej w moim artykule na portalu Dyplomacja.org).
Dzień 24 października jest więc istotny dla większości z nas, a historia wielokrotnie dawała nam o sobie znać właśnie tego dnia. Kto wie, czy i w przyszłości data 24.10 nie będzie „świadkiem” i „gospodarzem” ważnych wydarzeń.
Więcej: Tekst traktatu westfalskiego (po angielsku), Karta Narodów Zjednoczonych (po polsku)
Piotr Wołejko
